κυριακός

I

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Κ. (2ος αι. μ.Χ.). Τόσο αυτός όσο και ο Χριστιανός ήταν νήπια τα οποία αποκεφαλίστηκαν στη Ρώμη επί Αντωνίνου (138-160), επειδή, κατά την παράδοση, ψέλλιζαν το όνομα του Ιησού. Η μνήμη τους τιμάται στις 24 Μαΐου.

2. Κ. (3ος αι. μ.Χ.). Μαρτύρησε στην Αλεξάνδρεια επί Δεκίου με ξίφος, μαζί με τον Διονύσιο και τον Ανδρόνικο. Η μνήμη τους τιμάται στις 6 Σεπτεμβρίου.

3. Κ. (4ος αι. μ.Χ.). Σύμφωνα με την παράδοση, πρόκειται γι’ αυτόν που υπέδειξε στην αγία Ελένη τον τόπο όπου ήταν κρυμμένος ο Τίμιος Σταυρός. Αργότερα έγινε επίσκοπος Ιεροσολύμων, αλλά επί Ιουλιανού του Παραβάτη πέθανε μαρτυρικά. Μαζί του μαρτύρησε και η μητέρα του, Άννα. Η μνήμη του τιμάται στις 18 Οκτωβρίου.

4. Κ ο Ασκητής (Κόρινθος 448 – 555 μ.Χ.). Ήταν ανιψιός του αρχιεπισκόπου Πέτρου. Σε ηλικία 18 ετών έγινε μοναχός στη Μονή Λαύρας του Μεγάλου Ευθυμίου, στα Ιεροσόλυμα. Στη συνέχεια μόνασε στην έρημο Ραβά, στη Λαύρα του Σουκά και στην έρημο Νατουφά. Επέστρεψε αργότερα στην έρημο Ραβά, στην τοποθεσία Σουσακείμ, όπου πέθανε, σύμφωνα με την παράοδση, σε ηλικία 107 ετών. Η μνήμη του τιμάται στις 29 Σεπτεμβρίου.

5. Κ. Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Βλ. λ. Κυριακός. Όνομα πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως (2).

II

Όνομα δύο πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως.

1. Κ. Α’ (; – 230). Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (214-230). Διαδέχθηκε τον Φιλάδελφο, ενώ αναγράφεται στους καταλόγους και ως Κυριλλιανός.

2. Κ. Β’ (; – 606). Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (595-606). Υπήρξε διάδοχος του Ιωάννη του Νηστευτή. Είχε υπηρετήσει ως πρεσβύτερος και οικονόμος της Μεγάλης Εκκλησίας. Αγιοποιήθηκε και η μνήμη του τιμάται από την Ανατ. Ορθόδοξη Εκκλησία στις 27 Οκτωβρίου.

III

Επώνυμο αγωνιστών του 1821.

1. Αθανάσιος. Καταγόταν από τη Λακωνία και έγινε πρόκριτος Λακωνίας, επειδή ήταν εγγράμματος. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και συνεργάστηκε μαζί του για την προετοιμασία του Αγώνα. Στη διάρκειά του διετέλεσε πληρεξούσιος και μετά την απελευθέρωση τάχθηκε με την παράταξη των αντιπάλων του Ιωάννη Καποδίστρια. Επί Όθωνα υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις.

2. Γεώργιος. Καταγόταν από την Τρίπολη και αναφέρεται επίσης με το επώνυμο Κυριακόπουλος. Διετέλεσε τραπεζίτης του Ιμπραήμ και του Χουρσίτ. Αργότερα μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και ανέλαβε την επιτήρηση των ενεργειών των Τούρκων. Τον αντιλήφθηκαν όμως, τον αιχμαλώτισαν και τον κρέμασαν με διαταγή του Μεχμέτ-Σαλίχ.

3. Ζαχαρίας. Καταγόταν από την Άνδρο και ήταν μητροπολίτης Σαντορίνης. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και προσέφερε σημαντικά χρηματικά ποσά για τον εξοπλισμό πολεμικών πλοίων.

4. Παναγής. Πρόκριτος Καλαμάτας. Τον συνέλαβαν όμηρο τις παραμονές της Επανάστασης και τον φυλάκισαν στην Τρίπολη. Απελευθερώθηκε από έναν μουσουλμάνο, τον οποίο είχε ευεργετήσει ο Κ. και υπηρέτησε με αυταπάρνηση τον Αγώνα.

5. Χαράλαμπος. Γεννήθηκε στην Κύπρο και το πραγματικό του επώνυμο ήταν Διακούδης. Πολέμησε στην Πελοπόννησο και τραυματίστηκε στο Ναυαρίνο. Μετά την απελευθέρωση υπηρέτησε στη χωροφυλακή.

6. Χατζή Γιάννης. Πρόκριτος Καλαμάτας. Σκοτώθηκε κατά την εισβολή των Αιγυπτίων.

* * *

-ή, -ό (AM κυριακός, -ή, -όν)

1. αυτός που ανήκει ή αναφέρεται στον Κύριο, στον Θεό (α. «κυριακή προσευχή» β. «κυριακός οίκος» — η Εκκλησία

γ. «κυριακός δείπνος» — η θεία μετάληψη

δ. «κυριακή ημέρα» — η Κυριακή)

2. (το ουσ. ως κύριο όν.) το Κυριακό(ν)

(ενν. δώμα)

ο ναός, η εκκλησία

3. το ουδ. ως ουσ. το κυριακοδρόμιο(ν)

νεοελλ.

αυτός πού αναφέρεται στην ημέρα Κυριακή ή γίνεται ή λειτουργεί την Κυριακή («κυριακή αργία»)

αρχ.

1. αυτός που ανήκει ή αναφέρεται ή αρμόζει σε κύριο ή δεσπότη

2. το αρσ. ως ουσ. ὁ κυριακός

πνεύμα το οποίο επικαλούνταν κατά τις μαγείες.

επίρρ...

κυριακῶς (Μ)

κατά τον τρόπο τού Κυρίου.

[ΕΤΥΜΟΛ. Κυρι-ακός < κύριος (πρβλ. ηλι-ακός < ήλιος)].